Басты бет/ Салттар мен ғұрыптардың заттық әлемі / Зат киеліліктің нышаны және таратушысы ретінде /Киіт
Артқа

 Киіт

 

 

Киіт – үйлену цикліндегі ырымдық сыйлық алмасу, ол З. К. Сұрағанованың пікірінше, көне түркі дәуірінен бастау алып, қарсы жаққа сыйлық беру әдет-ғұрпының халық санасындағы тұрақтылығын көрсетеді… Сыйлық алмастыру екі жақты алшақтықты жеңуде құрал рөлін атқаруды көздеді [14, 19 б.]. Тіл мамандары «киіт» сөзін кию мағынасымен (киім, бас киім, аяқ киім) байланыстырады. Киіт – киім-кешек, бас киім, ертеде ат немесе түйе болуы мүмкін, олар міндетті түрде қалы кілеммен (кілем – ең қымбат заттардың бірі) жабылған. Мұндай киіт тек күйеу жігіттің әкесіне арналды. Оны «бас киіт» деп атайды.

 
Кейде ауқатты адамдарда бас киіт ретінде күміс құймасы – «тай-тұяқ» болуы мүмкін. Басқа сыйлықтардың құндылығы туыстық дәрежесіне байланысты болды: олар көбінесе шапандар болды.

 
Бір қызығы, бұл дәстүрлі сыйлық алмасуға аруаққа киіт (аруақтарға арналған киіт) сияқты киіт түрі де кірді. Өту рәсімдеріндегі ата-баба рухына осындай сый-сияпат беру салт-дәстүрлерінде сыртқы әлемнің басқа әлем күштерімен байланысын сақтаудың бір қырын білдіреді. Киіт коммуникативті (екі топ, отбасылар арасындағы қарым-қатынасты реттейтін) және нышандық функцияны орындайды – бір жағдайда қалыңдық пен күйеу жігіттің туыстары арасындағы, екіншісінде – тірі және ата-баба рухтары арасындағы қарым-қатынастардың сәттілігі мен жақсы өмір сүруінің кепілі.

Шайгозова Ж.Н., Наурзбаева А. Б.
Краткая энциклопедия знаков и символов казахской культуры.
Алматы: КазНИИК, 2023.
Скачать
.